Het werkveld van Beschermd Wonen verandert in rap tempo. Niet alleen vanwege de bekende uitdagingen zoals personeelstekort, vergrijzing en financieringsvraagstukken, maar ook vanwege een veranderende kijk op begeleiding en ondersteuning. Dit maakt dan ook dat er fundamentele veranderingen dienen plaats te vinden in de wereld van de RIBW. Het antwoord van RIBW Nijmegen & Rivierenland: Wooncirkels. Een innovatief concept dat AAG collega’s Remco Leenders en Roger Boersma samen met RIBW N&R hebben vertaald in de vorm van een vernieuwend Strategisch Vastgoedplan. We spraken hierover met Caroline Truijens, bestuurder bij de RIBW N&R.
Caroline, zou je jezelf kort kunnen voorstellen?
Mijn naam is Caroline Truijens en ik ben sinds juni 2022 bestuurder bij RIBW N&R. Hiervoor heb ik als klinisch psycholoog tal van andere functies bekleed in de zorgwereld, zowel als behandelaar als in managementfuncties. Mijn sterk inhoudelijk profiel maakt dat ik vraagstukken als eerste vanuit de zorginhoud benader: wat is de impact op de zorgvrager en zorgt het ervoor dat de zorgverlener in staat wordt gesteld zijn werk zo optimaal als mogelijk te doen?
Hoe is het gedachtegoed om met Wooncirkels te gaan werken ontstaan?
Zowel interne als externe ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat we als organisatie zagen dat het van belang is onze ondersteuning zo dicht als mogelijk bij de leefwereld van de cliënt te organiseren. Om dit zo optimaal als mogelijk te doen, wilden we ook onze interne afstemming rondom de zorgvragen van een cliënt meer in samenhang organiseren. Zo is besloten om de organisatie niet meer ‘productgestuurd’ te organiseren, maar wijkgericht.Naast deze inhoudelijke koers aanscherping, constateerden we ook dat we – om onze ondersteuning zo optimaal als mogelijk te kunnen bieden – onze werknemers nog beter zouden kunnen faciliteren. We geloven in zelforganisatie, mits we de teams op de juiste wijze vanuit de ondersteunende diensten faciliteren. Deze samenwerking wordt in de nieuwe organisatie inrichting beter gefaciliteerd.
En welke externe ontwikkelingen hebben invloed gehad op jullie nieuwe concept?
Als RIBW N&R zijn we van oudsher gericht op het zo gewoon als mogelijk wonen en leven in de wijk. We zijn erop gericht de kwaliteit van leven van onze cliënten te verbeteren waarbij onze specialistische kennis van herstel ondersteunende zorg en psychopathologie, onze toegevoegde waarde is.
Bovengenoemde maakt dan ook dat wij het wijkgerichte werken in ons nieuwe concept centraal hebben gesteld en dat wij het begrip ‘nabuurschap’ ofwel ‘community building’ nieuw leven hebben ingeblazen. Zowel intern, binnen onze eigen organisatie en samen met onze bewoners en medewerkers, alsmede extern, wanneer het gaat om verbinding met de wijk en de buurtbewoners. Qua positionering in het GGZ zorglandschap zien we ons als RIBW naast de bestaande Specialistische GGZ en Basis GGZ aanbieders als dé Maatschappelijke GGZ aanbieder.
Zou je in het kort het Wooncirkel gedachtengoed kunnen beschrijven?
Bij RIBW N&R gaat de Wooncirkel het kloppende hart vormen waarbinnen cliënten elkaar versterken en duurzaam samenleven en waar medewerkers elkaar vinden in hun verschillende expertises. Een Wooncirkel biedt dan ook niet alleen een thuis, maar is ook een plek waar activiteiten en ontmoetingen tussen lotgenoten, buurtbewoners en andere professionals kunnen plaatsvinden en waar ruimte is om ervaringen te delen. Het draagt hiermee bij aan de normalisatie en vermaatschappelijking van ons werkveld.
Een Wooncirkel betreft een logisch geografisch gebied waarbinnen verschillende woonvormen, voorzieningen, faciliteiten en teams een eenheid vormen. Dit in nauwe samenwerking met andere netwerkpartners die werkzaam zijn in het betreffende gebied. Elke Wooncirkel is zodoende anders en er wordt elke keer gekeken welke kwaliteiten reeds aanwezig zijn en welke kwaliteiten nog dienen te worden toegevoegd.
Juist door de krachten van diverse woonvormen, voorzieningen, faciliteiten en medewerkers zoals ervaringsdeskundigen, ondersteunend woonbegeleiders, begeleiders dagbesteding, persoonlijke begeleiders en vrijwilligers te bundelen, ontstaat er samenhang en kan er veel flexibeler en dynamischer op vraagstukken worden ingespeeld. Het concept Wooncirkels resulteert dan ook in een geïntegreerde aanpak die fundamenteel anders is in vergelijking met onze huidige werkwijze.
Wat zijn voor de cliënt straks de grootste verschillen?
De grootste verandering voor de cliënten is dat zij nu onderdeel worden van een Wooncirkel, een integraal afgebakend gebied met een passende omvang. Cliënten ontvangen straks begeleiding en ondersteuning op formele en informele wijze, profiteren van een netwerk die bestaat uit samenwerkende professionals en worden makkelijker in staat gesteld om zelfstandig te ontwikkelen en te integreren in de maatschappij. Bijvoorbeeld door gebruik te maken van ontmoetingsruimtes en activiteitenruimtes die op hun beurt ook weer worden gedeeld met de wijk. De focus komt dan ook te liggen op begeleiding bij ‘het leven van alledag’.
En hoe zit het met de medewerker?
Medewerkers zullen op een meer natuurlijke wijze gaan samenwerken en meer met elkaar in aanraking komen, over de eilanden heen. Hierbij leren de verschillende teams elkaars expertise beter kennen en leren ze de expertise van elkaar effectiever in te zetten. Professionele ontwikkeling en kennisdeling is hierbij een belangrijk neveneffect en zorgt ervoor dat medewerkers kunnen blijven ontwikkelen binnen RIBW N&R.
Een andere belangrijke verandering is dat medewerkers flexibeler kunnen werken, bijvoorbeeld door in verschillende Wooncirkels of op diverse locaties binnen een Wooncirkel aan de slag te gaan. Dit zorgt ervoor dat zij hun werk ook beter kunnen afstemmen op hun persoonlijke behoefte en levensfase en dat hierdoor ongeplande personele uitstroom wordt verminderd. Een grotere mate van flexibiliteit werkt namelijk twee kanten op.
Voor de organisatie wordt de structuur aangepast om beter aan te sluiten bij het integrale dienstverleningsgedachtegoed van het Wooncirkel concept. Daarnaast stellen we ten aanzien van aansturing het medewerker- en cliëntperspectief centraal en wordt er niet alleen vanuit een bedrijfskundige benadering gekeken. Dit vanuit de gedachte dat de medewerker en cliënt voor ons uiteindelijk het meest belangrijk zijn. Om zowel oog te hebben en te houden voor het medewerkersperspectief als het cliënt perspectief, zijn er coördinatoren Mens & Gezondheid (medewerkersperspectief) en coördinatoren Herstel & Gezondheid (cliëntperspectief) aangesteld. Parallel hieraan zijn er ook, in plaats van twee regiodirecteuren en een directeur serviceorganisatie, een directeur Herstel & Gezondheid, een directeur Mens & Gezondheid en een directeur Gezonde bedrijfsvoering aangesteld.Zowel de coördinator Mens & Gezondheid en de coördinator Herstel & Gezondheid zijn samen, duaal, verantwoordelijk voor het faciliteren van de begeleidingsteams in de wooncirkel om hun werk zo goed als mogelijk te kunnen doen. En zo zijn ook de directeur Mens & Gezondheid en de directeur Herstel & Gezondheid duaal verantwoordelijk voor onder andere het faciliteren van de coördinatoren, zodat zij hun werk weer zo optimaal als mogelijk kunnen doen. De directeur Gezonde Bedrijfsvoering is samen met zijn adviseurs weer faciliterend aan de andere teams om samen te zorgen voor een gezonde bedrijfsvoering.
We blijven dus geloven in de kracht van eigenaarschap van iedere medewerker over zijn vakgebied. Bij de RIBW Nijmegen & Rivierenland proberen we onze medewerkers zo optimaal als mogelijk te faciliteren bij zijn werkzaamheden zodat hij ook ten volle het eigenaarschap kan pakken. Allen op deze manier zien wij dat zelforganisatie het effect kan hebben dat medewerkers zelf autonomie en regie over hun werk ervaren.
Welke impact heeft het Wooncirkel concept op jullie vastgoed?
Voor het vastgoed vraagt het Wooncirkel concept op het vlak van wonen, dagbesteding, ontmoeten en kantoor de nodige aanpassingen. Met het oog op ambulantisering zal wonen zelfstandiger worden en worden er enkel nog individuele wooneenheden aangeboden. Zij het geclusterd bij ons op locatie, zij het in de wijk in samenwerking met bijvoorbeeld woningbouwcorporaties. Afhankelijk van de zelfstandigheid en het ontwikkelperspectief van de bewoner zijn er op locaties wel, en op andere locaties geen gezamenlijke ruimten aanwezig. Dit om bewoners uit te dagen om de beweging naar de wijk te maken.
De traditionele dagbesteding zal transformeren tot zogenaamde ‘herstelacademies’ en ‘wijkateliers’. Locaties waar cliënten elkaar spreken en ontmoeten in af- en aanwezigheid van professionals en waar ook ruimte is voor de wijk. Wat dat betreft stappen wij af van een indeling op doelgroep, maar gaan wij juist werken vanuit interesses en gedeeld vastgoed. Hetgeen bijdraagt aan verbinding.
Onze kantoorruimtes zullen naast het centrale kantoor verdeeld worden over het werkgebied. Hierbij houden wij niet alleen rekening met het aantal woonlocaties, maar ook met de dichtheid van ambulante cliënten en de nabijheid van onze netwerkpartners. Waar mogelijk worden ook deze ruimtes gedeeld.
En hoe zit het met jullie Strategisch Vastgoedplan?
Wat het Strategisch Vastgoedplan dat wij samen met jullie hebben ontwikkeld anders maakt is dat hier veel meer aandacht is voor de positionering van voorzieningen en faciliteiten. Daar waar er in het verleden enkel op gebouwniveau werd gekeken gaat het nu om het geheel op wijkniveau.
Juist door op Wooncirkel-niveau inzicht te verschaffen kunnen wij straks samen met onze partners eenvoudiger keuzes maken. De waarde van het Strategisch Vastgoedplan is hierdoor breder dan alleen het vastgoed.
Wat hebben jullie nodig om de Wooncirkels tot een succes te maken?
Bij de implementatie van de Wooncirkels zijn onze regionale partners cruciaal. Deze partners spelen een essentiële rol in het bieden van een geïntegreerd zorgaanbod dat niet door alleen RIBW N&R geboden kan worden. De volgende partners zijn (in onwillekeurige volgorde) voor ons van belang:
- Het sociale netwerk is actief betrokken bij de ondersteuning van de cliënten. Ze maken onderdeel uit van het herstelproces en dragen bij aan het bevorderen van de zelf- en samenredzaamheid;
- Gemeenten zijn belangrijk bij het creëren van een omgeving waarin de Wooncirkels kunnen floreren, door beleidsmatige ondersteuning en financiële middelen te bieden;
- Zorg- en welzijnsorganisaties brengen specialistische kennis en ervaring mee, die cruciaal is voor het bieden van de juiste ondersteuning aan cliënten. Denk hierbij aan de steeds ouder wordende cliënt of cliënten met complexe GGZ-problematiek. Daarnaast zijn zorg- en welzijnsorganisaties van belang voor het vormgeven van de herstelacademies en wijkateliers, welke meerdere disciplines zullen bevatten;
- Ook woningcorporaties zijn onmisbare partners. Zij zorgen voor de beschikbaarheid van geschikte woonruimtes die zorgen voor veilige en stabiele woonomgevingen en bijdragen aan de integratie van cliënten in de gemeenschap;
- Verder zijn er diverse maatschappelijke- en buurtorganisaties waarmee wordt samengewerkt. Deze organisaties spelen een rol in het bevorderen van nabuurschap en sociale cohesie binnen de Wooncirkels.
En hoe nu verder?
Om het Wooncirkel-gedachtengoed te implementeren is eerst het intern organiseren en structureren van de Wooncirkels noodzakelijk. Hier zijn we momenteel volop mee bezig. Hierna kan de samenwerking extern geïntensiveerd worden. Zo maken we afspraken met diverse partijen om zo het Wooncirkels-gedachtengoed verder te ontwikkelen en te integreren binnen het netwerk.
We gaan van start in drie pilotgebieden. Zo zullen we gebieden selecteren die een goede afspiegeling vormt van een stedelijk gebied, een landelijk gebied en een tussenvorm. De ervaringen en lessen uit deze drie pilotgebieden zullen we gebruiken om het concept verder te verfijnen en uit te breiden.
Heb je nog tips aan andere bestuurders die geïnspireerd zijn geraakt door jullie verhaal?
Wanneer het om verandering gaat is het essentieel om te redeneren vanuit de inhoud. Dat is waar het uiteindelijk om draait en wat uiteindelijk voor een succes zal zorgen. Goede bedrijfsvoering en financiën zijn belangrijke randvoorwoorden, maar dienen niet het uitgangspunt te vormen wanneer het om vernieuwing gaat. Op de langere termijn zal dit enkel tegen je gaan werken, zoals we eerder hebben gezien.
Het Wooncirkel concept is in samenwerking met AAG vertaald in de vorm van een vernieuwend Strategisch Vastgoedplan waarin in het bijzonder de nadruk heeft gelegen op de positionering en duurzaamheid van voorzieningen en niet langer enkel op stenen.
